Pediatri


Pediatri



Një histori e thjeshtë familjare me tre breza është shpesh shumë e dobishme, siç janë informacionet e historikut familjar mbi përkatësinë etnike dhe farefisnore. Një mbizotërim i meshkujve të prekur në një familje duhet të sugjerojë menjëherë një çrregullim recesiv të lidhur me X, i cili mund të ketë implikime të përhapura për të afërmit femra në familje. Gabimet kromozomale zakonisht shoqërohen me pengesa zhvillimore dhe një ose më shumë shenja të mëdha ose të vogla dismorfike. Çrregullimet që përfshijnë karakteristika seksuale dytësore janë kryesisht me origjinë gjenetike. Shumë çrregullime të cilat më parë mendohej se ishin një entitet, tani dihet se janë heterogjenitet gjenetik.

  • Është vlerësuar se rreth 276 000 foshnja vdesin brenda 4 javëve të para tëlindjes çdo vit, në mbarë botën, nga anomalitë kongenitale (ose të quajtura defektet e lindura).
  • Anomalitë kongenitale prekin 1 në 33 të porsalindur duke rezultuar në rreth 3.2 milion persona me aftësi të kufizuar çdo vit.
  • Anomalitë kongenitale mund të rezultojnë në paaftës iafatgjata, të cilat mund të kenë ndikime të rëndësishme te individët, familjet, sistemet e kujdesit shëndetësor e shoqëritë.
  • Ndër anomalitë e rënda të lindura më të shpeshta janë defektet e zemrës, defektet e tubit neural dhe sindroma Down.
  • Edhe pse anomalitë kongenitale mund të kenë origjinë gjenetike, infektive, ushqyese ose mjedisore, shpesh është e vështirë të identifikohen shkaqet e sakta.

Situata e defekteve tëlindura në Shqipëri, defektet e lindura prekin rreth 14-15 foshnja në 1000 lindje të gjalla,sipas të dhënave të mbledhura nga sistemi i survejancës së defekteve të lindura. Defektet e lindura më të zakonshme në vendin tonë prekin sistemin kardiovaskular, muskuloskeletik, gastrointestinal (duke përfshirë kavitetin e gojës), atë genital, dhe sistemin nervor. Sipas këtyre të dhënave, rreth 60% e foshnjave me defekte të lindura banojnë në zonat rurale, ku 70% të rasteve e zënë meshkujt.


Historia Familjare

Shpesh një mjek mund të marrë historinë familjare në një mënyrë mjaft të rastësishme, pa pasur parasysh ndonjë objektiv të veçantë. Mjeku, për shembull, mund të pyes rastësisht për një histori  të alergjive, tuberkulozit, kancerit etj. Në menaxhimin e sëmundjes gjenetike, është thelbësore të pyesni për çdo individ tjetër në familje me të njëjtin çrregullim si pacienti i indeksit. A ka ndonjë sëmundje apo gjendje të veçantë që duket se shfaqet mjaft shpesh brënda familjes? A janë prindërit të lidhur (të afërm)? Nëse po, mjeku duhet të përcaktojë shkallën e marrëdhënies: kushëriri i parë, kushëriri i dytë ose çfarëdo tjetër.

Disa lidhje midis grupeve të ndryshme etnike ose gjeografike dhe sëmundjeve të caktuara tregohen në Tabelën 1. Ndonjëherë i habit mjekët dhe punonjësit e kujdesit shëndetësor kur dinë se gjithçka që kërkohet në rrugën e një historie familjare është një prejardhje e tre brezave.

Më shpesh sesa jo, një histori familjare do të jetë plotësisht negative për çrregullimin në fjalë, por ka shumë raste kur ai rezulton i dobishëm. Kur, për shembull, një sëmundje e veçantë duket se prek vetëm meshkujt, sugjerohet qartë një çrregullim recesiv i lidhur me X, dhe vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet origjinës nga ana e nënës. Nëse çrregullimi duket se prek vetëm motrat, dhe veçanërisht nëse personat e prekur janë të të dy gjinive, ka shumë të ngjarë një çrregullim autosomik recesiv. Nëse personat e prekur janë prindër dhe fëmijë, sugjerohet qartë një tipar autosomik dominues.




Vonesa në zhvillim dhe prapambetje mendore

Vonesa në zhvillim mund të jetë një shenjë prezantuese e një çrregullimi të përcaktuar gjenetikisht. Para se t’i drejtohet testeve laboratorike, mjeku duhet të marrë një histori të mirë shtatzënie, perinatale dhe zhvillimi, si dhe një histori të përgjithshme shëndetësore. Historia familjare mund të sugjerojë një diagnozë specifike ose model të trashëgimisë.

Prapambetja mendore mund të klasifikohet në dy grupe të gjera. Grupi i parë përbëhet nga persona me prapambetje të lehtë mendore (IQ 50-70), të cilët kanë një gjendje etiologjia e së cilës shpesh është multifaktoriale. Grupi i dytë përbëhet nga persona me prapambetje mendore të moderuar ose të rëndë (IQ nën 50). Në kategorinë e fundit, më shpesh identifikohet një faktor i vetëm etiologjik (p.sh., kromozomik, një gjen, teratogjen).

Gjetjet e një ekzaminimi fizik të detajuar në të cilin i kushtohet vëmendje e veçantë shenjave dismorfike mund të sugjerojnë një sindromë të veçantë.

Studimet e kromozomeve indikohen, veçanërisht, për një fëmijë që është mikrocefalik (-3 devijime standarde nga mesatarja) dhe i cili gjithashtu ka një ose më shumë anomali të vogla si klinodaktilia e gishtit të pestë ose rrudha simiane. Për një fëmijë që është i vonuar mesatarisht ose rëndë, por nuk ka shenja dismorfike, investigimet duhet të drejtohen drejt një kontrolli të duhur për një gabim të lindur të metabolizmit.

Nëse një pacient me zhvillim të vonuar ose me vonesë mendore është mashkull, duhet të merret parasysh gjithmonë mundësia e një gjeni recesive të lidhur me X, dhe vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet meshkujve në anën amtare të historisë familjare. Një lloj i vonesës mendore të lidhur me X ka një shënues kromozomi të njohur si “X fragile” dhe në raste të zgjedhura mund të kërkohet një test për këtë shënues. Një tjetër shkak i zhvillimit të vonuar tek një djalë është sindroma Klinefelter (XXY), dhe kjo mundësi është një arsye tjetër për të marrë në konsideratë studimet e kromozomeve.


Vlerësimi i mungesës së rritjes

Matjet e rritjes së një fëmije japin të dhëna të rëndësishme për gjendjen shëndetësore, praninë ose mungesën e ndonjë çrregullimi të përgjithësuar ose sistemik. Matjet e gjatësisë, peshës dhe perimetrit të kokës duhet të vihen gjithmonë në një nga kthesat standarde të rritjes, dhe nëse shfaqet ndonjë ndryshim domethënës nga norma në gjatësi dhe perimetër të kokës, duhet të merren matje ekuivalente tek prindërit. Për shembull, shumë fëmijë janë të gjatë sepse prindërit e tyre janë të gjatë dhe i njëjti parim vlen për personat në anën e vogël të normales. Perimetri i kokës është gjithashtu një matje që duhet interpretuar në njohjen e plotë të perimetrit të kokës së prindërve, pasi ka shumë familje në të cilat koka e madhe (makrocefalia) është tipar familjar dhe ka disa forma të trashëguara të mikrocefalisë. Nëse një fëmijë është shumë i shkurtër dhe ka gjymtyrë të shkurtra, një nga kategoritë e kondrodisplazisë ka të ngjarë. Duhet gjithashtu të matet hapësira e krahut dhe segmenti i poshtëm; matja e fundit zbritet nga gjatësia totale e fëmijës për të llogaritur raportin segment i sipërm: segment i poshtëm. Në përgjithësi, personat me kondrodisplazi ndahen në dy kategori kryesore: ata me gjymtyrë të shkurtra dhe ata me trung të shkurtër. Në foshnjëri, raporti i segmentit të sipërm: segmenti i poshtëm është afërsisht 1.7, dhe ky raport bëhet afërsisht 1.0 në fëmijën midis moshës shtatë dhe 10 vjeç, duke rënë në afërsisht 0.95 si i rritur. Kështu, personi me kondrodisplazi me gjymtyrë të shkurtër do të priret të ketë një raport segmenti të sipërm: segmenti i poshtëm më i madh se sa pritej për moshën, ndërsa e kundërta do të jetë e vërtetë në formën e kondrodisplazisë së trungut të shkurtër. Hetimi i zgjedhur në këto kushte është radiografia e kujdesshme. Në një kohë, pothuajse çdo person me kondrodisplazi me gjymtyrë të shkurtër klasifikohej si me akondroplazi, por tani e dimë se ekzistojnë afërsisht 30 lloje të ndryshme të kondrodisplazisë, secila me prognoza gjenetike dhe mjekësore shumë të ndryshme. Prandaj, klasifikimi i saktë është thelbësor për menaxhimin e duhur. Nëse është e vështirë të vendoset diagnoza në bazë të historisë familjare, janë të rregullta ekzaminimet klinike me rreze X, e më pas referimi në një qendër gjenetike. Ekzaminimi i pacientit mund të sigurojë të dhëna të tjera që do të çonin në një diagnozë; Të dhëna të tilla mund të jenë polidaktilia, këmbët e rrafshëta ose sëmundjet e lindura të zemrës. Nëse diagnoza nuk është qartësisht një nga kondrodisplazitë, duhet të merren parasysh shkaqe të tjera, duke përfshirë sëmundjet endokrine ose një nga sindromat e shtatit të shkurtër. Në bazë të ekzaminimit fizik, mund të dyshohen shkaqe endokrine si hipotiroidizmi, mungesa e izoluar e hormonit të rritjes ose panhipopituitizmi. Nëse pacientja është femër, duhet të mbahet mend mundësia e sindromës Turner (45X) ose një prej varianteve të saj dhe indikohen studimet e kromozomeve. Këto studime zakonisht nuk indikohen në kondrodisplazitë, pasi këto të fundit janë pothuajse të gjitha rezultat i trashëgimisë Mendeliane (single gene). Prania e anomalive shoqëruese mund të sugjerojë një nga sindromat me shtat të shkurtër si De Lange ose Dubowitz. Shtati i shkurtër i shoqëruar me obezitetin gjendet në sindromën Prader-Willi dhe në pseudohipoparatiroidizmin gjithashtu. Nëse pacienti është shumë i gjatë për moshën e tij ose të saj, të njëjtat matje duhet të vlerësohen dhe të merren parasysh matjet e prindërve.



Çrregullimet e zhvillimit seksual sekondar

Nëse një fëmijë nuk arrin të kalojë në fazat e zakonshme të pubertetit, mjeku i familjes duhet të konsiderojë një defekt gjenetik si një shkak të mundshëm. Tek vajzat, moszhvillimi i gjoksit dhe ciklit menstrual duhet të japë sinjalin për një studim kromozomik që kërkon anomalitë e kromozomit X: d.m.th. sindromën Turner ose një nga variantet e tij. Këto të fundit përfshijnë delecione, izokromozome dhe kromozome unazore. Tek djemtë, dështimi i zhvillimit gjenital, veçanërisht i madhësisë së testisit, duhet të nxisë një investigim të ngjashëm për një kromozom X shtesë, tregues i sindromës Klinefelter (XXY). Shenjat shtesë që sugjerojnë këtë sindromë përfshijnë një ndërtim eunukoid, gjinekomasti dhe probleme të të mësuarit ose prapambetje të lehtë mendore. Problemet që përfshijnë organet gjenitale të paqarta ose zhvillimin shumë jo të plotë të falusit zakonisht do të hetohen në foshnjëri; megjithatë, ka disa çrregullime në të cilat caktimi i seksit nuk ka qenë problem në lindje, por në të cilat një problem vërehet fillimisht në kohën e pritur të pubertetit. Një shembull është një femër fenotipike normale që zhvillon gjoks normal, por nuk arrin të ketë cikël menstrual ose të zhvillojë qime pubike. Kjo vajzë mund të ketë një kariotip mashkullor (XY) me pandjeshmëri të plotë ndaj androgjenit dhe të bjerë në një kategori të njohur më parë si “sindroma e feminizimit të testikujve”, por tani quhet “sindroma e pandjeshmërisë ndaj androgjenit” (AIS). Kjo sindromë shkaktohet nga një gjen recesiv i lidhur me X. Versionet më pak të plota të sindromës, AIS e pjesshme, mund të shoqërohen me amenorre dhe mungesë të zhvillimit të gjirit, si dhe disa maskulinizime: qime në fytyrë, thellim i zërit dhe hipertrofi klitoriale. Dështimi i maturimit seksual tek vajzat që shoqërohet me hipertension duhet të sugjerojë një nga format e rralla të hiperplazisë së lindur të veshkave (mungesa e 17-hidroksilazës), e cila është një tipar autosomik recesiv.


Tiparet Mendeliane

Ka rreth 4000 tipare Mendeliane. Jo të gjitha këto rezultojnë në sëmundje, por ka shumë që përfshijnë një problem të rëndësishëm shëndetësor.


Erroret kromozomale

Shumë fëmijë me errore kromozomesh do të jenë diagnostikuar afër kohës së lindjes, por disa fëmijë kanë errore kromozomesh që nuk janë të dukshme në atë kohë. Prandaj, një etiologji kromozomi duhet ende të konsiderohet, në rrethana të caktuara, në një fëmijë më të madh. Disa nga të dhënat që mund të çojnë në shqyrtimin e një diagnoze të kromozomeve janë renditur si më poshtë:


Shenjat që sugjerojnë një sindromë kromozomale

  • Defekti i kokës Trizomi 13; 4p-
  • Ciklope të trurit & syve; holoprosencefalia: trizomia 13, 13q-,18p;
  • Retinoblastoma: 13q-
  • Aniridia: 11p-
  • Njollat Brushfield: trisomia 21
  • Fytyrë e shkurtër filtrum: 4p
  • Gojë e vogël: trisomia 18
  • Veshët e vegjël: trisomitë 21, 18, 13
  • Fisurat palpebrale të pjerrëta lart: trisomia 21
  • Palosjet epikantike: trisomia 21
  • Laringu dhe qafa me rrjetë të qafës (45X; Sindroma e shumëfishtë X)
  • Laringomalacia: klithma e maces 5p
  • Edema e gjymtyrëve: shpina e këmbëve 45X
  • Sinostoza radioulnare: sindroma të shumta X
  •  Mungesa e patelës: mozaik i trisomisë 8
  • Polidaktilia: trisomia 13
  • Rrudha Simian: trisomia 21, 18
  • Gishtat e shtrënguar të mbivendosur: trisomia 18
  •  Vonesa e rritjes intrauterine: trisomia 18
  • Femër me shtat të shkurtër: 45X dhe variante
  • Shtati eunukoid: mashkull XXY dhe variante

Çrregullime multifaktoriale


Një numër i madh i anomalive kongjenitale të zakonshme si çarja e buzës dhe/ose e qiellzës, defekti kongjenital i zemrës dhe dislokimi kongjenital i ijeve janë ndoshta rezultat i ndërveprimit gjen-mjedis (trashëgimi multifaktoriale). Në shumicën e rasteve rreziku i përsëritjes rritet pas lindjes së një fëmije të prekur dhe në përgjithësi është në intervalin 1%-5%: d.m.th. i ulët kur krahasohet me rrezikun përgjithësisht të lartë të përsëritjes që gjendet në shumë prej çrregullimeve të një gjeni të vetëm (d.m.th., një shkallë 25%-  50%).


StemGen Partners - Besoji Shpresat Tuaja Shkences! Laborator per Qelizat Staminale - Teste Gjenetike ne Shtatezani - Terapi Mjekёsore tё Avancuara

Besoji Shpresat Tuaja Shkences!




StemGen Partners - Besoji Shpresat Tuaja Shkences! Laborator per Qelizat Staminale - Teste Gjenetike ne Shtatezani - Terapi Mjekёsore tё Avancuara

Besoji Shpresat Tuaja Shkences!




KONTAKT


Adresa

Rr.Shyqyri Berzolli, Residenca Intercosat
Shkalla A,Ap.13A, 1001,Tirana, Albania




FACEBOOK




INSTAGRAM